Η πρώτη γραπτή μαρτυρία που έχουμε για την Περιστερωνοπηγή αναφέρεται στη Βούλλα του Πάπα Κελεστίνου του Γ΄, που εκδόθηκε στις 13 του Δεκέμβρη του 1196, πέντε χρόνια μετά τη φραγκική κατάκτηση. Με τη Βούλλα αυτή ο Πάπας μεταβιβάζει στο Λατίνο αρχιεπίσκοπο την Περιστερώνα και την Πηγή.
Επί βασιλείας Ερρίκου του Β΄ ιδιοκτήτης της Περιστερώνας ήταν ο Σιρ Χίου Περιστερών. Αυτός υποστήριξε τον Αμάλριχο, αδελφό του βασιλιά, ο οποίος επαναστάτησε το 1306 και ανακηρύχτηκε πραξικοπηματικά κυβερνήτης της Κύπρου για τέσσερα χρόνια. Το 1310, όταν ο βασιλιάς Ερρίκος αποκαταστάθηκε στο θρόνο του, για να αποκλείσει νέα συνωμοσία, πολλούς από τους αντιπάλους του μαζί με τον Σίρ Χίου Περιστερών τούς έκλεισε στις φυλακές της Κερύνειας.
Όπως αναφέρεται στο Χρονικό του Μαχαιρά, η Περιστερώνα ήταν ένα από τα έξι καπετανάτα των αγροτών που επαναστάτησαν εναντίον των Φράγκων με αρχηγό το Ρε Αλέξη. Για το ότι η Περιστερώνα Μεσαορίας ήταν ένα από τα καπετανάτα έγραψαν σχετικές μελέτες οι ιστορικοί Κώστας Κύρρης και Κωνσταντίνος Σπυριδάκις.
Οι κάτοικοι της Περιστερώνας και της Πηγής από το 1196 μέχρι το τέλος της Ενετοκρατίας ακολούθησαν την τύχη των περισσότερων κατοίκων της Κύπρου. Ανήκαν δηλαδή στην τάξη των δουλοπάροικων και εξαρτώνταν απόλυτα από τους Φράγκους φεουδάρχες.
Από το 1460 μέχρι το 1469, επί βασιλείας του Ιακώβου Β΄, τέσσερις δουλοπάροικοι από την Περιστερώνα και την Πηγή κέρδισαν την ελευθερία τους.
Εκτός από τις γραπτές μαρτυρίες που αναφέρθηκαν, τα ερείπια του φραγκοβυζαντινού ναού της Παναγίας της Φανερωμένης, τα λαγούμια, οι λάκκοι Εφτακάμαρος και Ζαμπούρης, τα υπολείμματα αρδευτικού έργου στον Πλάκο ποταμό, καθώς και το τσιφλίκι της Ηλείας, φανερώνουν πόσο ζωτικοί χώροι ήταν η Περιστερώνα και η Πηγή την περίοδο της Φραγκοκρατίας και Ενετοκρατίας. |